سازندگی/ همتی: از سال ۹۹ رشد اقتصادی ۴ درصد بوده است

سعید خوش‌بین

حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ و ابراهیم رئیسی در ۱۴۰۰ در شرایط اقتصادی نسبتاً مشابهی دولت را در اختیار گرفتند. در هر دو دوره، تحریم‌های خارجی سایه سنگینی بر اقتصاد افکنده بود و بازارهای مختلف درگیر بی‌ثباتی‌های فراوانی بود. در هر دو دوره نیز اعتماد عمومی به سیاستگذار اقتصادی به سطح نازلی رسیده بود. تفاوت قابل ذکری که می‌توان برای روزهای آغازین دولت یازدهم و دولت سیزدهم برشمرد، بهبود انتظارات بود.

از آنجا که دولت یازدهم با وعده رفع تحریم‌ها از طریق ابزار مذاکره روی کار آمده بود و مردم نیز احتمال بالایی می‌دادند که تیم دیپلماسی دولت ایران بتواند با اروپا و از آن مهم‌تر با دولت باراک اوباما در آمریکا به توافق برسد، انتظارات تورمی خود را تعدیل کرد و حتی با وجود اینکه هنوز تغییر خاصی در سیاست‌های اقتصادی از سوی دولت تازه بر مسند نشسته حسن روحانی صورت نگرفته بود، نرخ تورم مسیری کاهشی در پیش گرفت؛ اتفاقی که در دولت سیزدهم رخ نداد چون امیدی به تقویت اقتصاد ملی از طریق مذاکره و رفع تحریم‌های بین‌المللی وجود نداشت؛ نه تنها اقتصاددانان که مردم هم می‌دانند، رفع تحریم و بهبود تجارت خارجی و در دسترس قرار گرفتن درآمدهای ارزی بیشتر، سریع‌ترین راه بهبود شرایط اقتصادی ولو ناپایدار و کوتاه‌مدت است.

اما وقتی قرار است به بدترین شکل ممکن از پدیده‌ای دفاع کنی، دقیقا همان کاری را انجام می‌دهی که رسانه‌های حامی دولت در دفاع از دولت رئیسی در پیش گرفته‌اند. حامیان دولت آمارها را گزینشی منتشر می‌کنند، بخشی از حقیقت را می‌گویند اما بخش مهم آن را پوشیده نگه می‌دارند و از همه مهم‌تر اینکه برای دفاع از عملکرد دولت سیزدهم به دنبال خلق دستاورد هستند.

دو روز پیش عبدالناصر همتی در پنجمین کنگره سراسری حزب کارگزاران سازندگی ایران، سخنانی درباره رشد اقتصاد ایران صحبت کرد. این در حالی است که رئیس کل پیشین بانک مرکزی به صراحت به این موضوع اشاره کرد که دلیل رشد منفی اقتصاد در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به خاطر تشدید فشارهای تحریمی بوده نه ناشی از ضعف مدیریت اقتصادی در آن سال‌ها. عبدالناصر همتی در پنجمین کنگره حزب کارگزاران سازندگی ایران گفت: «سال ۹۵ بعد از برجام که تلاش‌ها برای حل توافق با غربی‌ها بود، رشد اقتصادی ۱۲/۵ درصد مثبت بود و بعد که ترامپ آمد و تحریم‌های حداکثری راه افتاد، یعنی طی سال‌های ۹۷ و ۹۸ رشد اقتصادی پنج‌ونیم و شش‌نیم درصد منفی شد. اینکه در دوره‌ای رشد اقتصادی صفر شد، نباید آن را به سیاست‌هایی که در کل کشور جاری و ساری بود، ارتباط بدهیم چون عوامل آن برون‌زاست و خارج از کشور اتخاذ می‌شد.»

رئیس کل پیشین بانک مرکزی افزود: «سه سال است که رشد ۴ درصد داریم. دولت فعلی تاکید می‌کند رشدمان ۴ برابر شده است. سال ۹۹ هم ۴ درصد بود و ربطی به دولت (سیزدهم) ندارد و رشد ما منابع‌محور است. وقتی از اواسط ۹۹ یعنی آبان به بعد که کرونا کمی افت پیدا کرد و قیمت نفت هم قدری بالا رفت و صادرات نفت‌مان به حدود ۹۰۰ هزار بشکه رسید، در آبان ماه که ترامپ شکست خورد، رشد شروع شد و اواخر سال ۹۹ رشد داشتیم و ۱۴۰۰ باز هم قیمت نفت بیشتر شد و ۱۴۰۱ هم این اتفاق افتاد و رشد اقتصادی ۴ درصد شد. با توجه به اینکه در دو سال ۹۷ و ۹۸ به خاطر فشار حداکثری در ماه اول سال ۹۹ درآمد بانک مرکزی ۲۰ میلیون دلار بود با ۲۰ میلیون دلار کشور و واردات را اداره می‌کردیم.»

به گفته عبدالناصر همتی «در نیمه اول سال ۹۹ کل درآمد ارزی‌مان یک میلیارد دلار شد؛ کرونا نفت را به زیر ۱۰ دلار آورده بود و صادرات ۳۰۰ هزار بشکه شده بود و طبیعی بود این اتفاق بیفتد. اگر این سه سال و ۹۷ و ۹۸ را در نظر بگیرید، حاصل رشد منفی ۶/۵ درصد با حدود ۴ درصد رشد مثبت میانگین صفر می‌شود؛ یعنی جهت‌گیری دولتی که مستقر است، مهم نیست و میانگین رشد کشور ظرف ۵ سال گذشته صفر درصد بوده است.»

در حالی که در صحبت مبسوط عبدالناصر همتی تاکید شد که به خاطر شروع تحریم‌ها در دهه ۹۰ به خصوص فشار حداکثری در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ و شیوع ویروس کرونا، صادرات نفت و درآمدهای ارزی تخریب شد و به دلیل منابع‌محور بودن، رشد اقتصاد در کشورمان منفی شد. همتی اشاره کرد که حتی در سال ۱۳۹۵ رشد ۱۲/۵ درصدی داشتیم و رشد سال ۱۳۹۹ قبل از دولت سیزدهم نیز به علت شکست انتخاباتی ترامپ و افزایش صادرات نفت به بالای ۴ درصد رسید.

واقعیت رشد در دولت روحانی

حسن روحانی در خرداد ۱۳۹۲ به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و در میانه مردادماه دولت را در اختیار گرفت. این در حالی بود که اقتصاد ایران در سال قبل از آن یکی از پایین‌ترین نرخ‌های رشد اقتصادی خود در دوران بعد از انقلاب را ثبت کرده بود. نرخ رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۱ بنا بر آمار بانک مرکزی برابر با منفی ۵/۸ درصد بود. رشد اقتصادی در سال ۹۲ که حداقل ۷ ماه آن را باید به پای حسن روحانی نوشت به منفی ۱/۹ درصد و در سال ۹۳ به ۳۰ درصد بهبود یافت. شرایط برای ابراهیم رئیسی از این منظر تا حدود زیادی بهتر بود. او در سال ۱۴۰۰ بر مسند ریاست قوه مجریه نشست. رشد اقتصادی سال قبل از ریاست او، یعنی سال ۱۳۹۹ بر اساس اعلام مرکز آمار، برابر ۲/۹ درصد بود. هر چند عبدالناصر همتی معتقد است، میزان رشد اقتصاد در سال ۹۹ چهار درصد بوده است. او در کنگره کارگزاران گفته: «اواخر سال ۹۹ رشد داشتیم و ۱۴۰۰ باز هم قیمت نفت بیشتر شد و ۱۴۰۱ هم این اتفاق افتاد و رشد اقتصادی کشور ۴ درصد شد. با توجه به اینکه در دو سال ۹۷ و ۹۸ به خاطر فشار حداکثری در ماه اول سال ۹۹ درآمد بانک مرکزی ۲۰ میلیون دلار بود با ۲۰ میلیون دلار کشور و واردات را اداره می‌کردیم.»

بنابراین واضح است که از این منظر حسن روحانی کار بسیار سختی پیش‌رو داشت تا بتواند ابتدا جلوی کوچک‌تر شدن اقتصاد را بگیرد و بعد آن را رشد دهد اما رئیسی کار را در حالی شروع کرد که نرخ رشد مثبت بود و به نظر می‌رسید حداقل از نظر روانی گشایش‌های اندکی هم در تحریم‌های سخت بین‌المللی ایجاد شده باشد. روحانی با وجود شرایط اسفناک رشد اقتصادی در همان نیمه دوم سال ۹۲ توانست از آهنگ کوچک شدن اقتصاد کشور بکاهد و رشد منفی را به صفر نزدیک کند تا در سه ماهه اول سال ۹۳ نرخ رشد اقتصادی مثبت شود و به عدد ۴/۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل برسد. در دوران رئیسی اما رشد اقتصادی فصلی حداقل تا جایی که بانک مرکزی ارائه کرده دچار نوسان بوده است.

تفاوت دو دولت در این شاخص در نقطه شروع بود، حسن روحانی موفق شد اقتصاد را از رکود خارج و رشد اقتصادی را مثبت کند. رئیسی از نقطه خوبی شروع کرد اما در حالی که به سختی تلاش می‌کرد تا راهبرد «جدایی اقتصاد از مذاکرات» را دنبال کند به نتیجه نرسید و در نهایت همگان متوجه شدند ده‌ها تصمیم بانک مرکزی برای جلوگیری از شوک ارزی نمی‌تواند به اندازه یک تصمیم وزارت امور خارجه برای پیشبرد مذاکرات اثرگذار باشد. به هر حال ما از اینکه آمارهای مرکز آمار از فصل بهار نرخ رشد ۶/۲ درصدی را نشان می‌دهد بسیار خوشحال هستیم. هر چند این رشد حاصل رشد بخش نفت یا استخراج نفت خام و گاز طبیعی است اما به هر حال ثمره آن مستقیم یا غیرمستقیم در سفره مردم ظاهر می‌شود. اما از باب مزاح خوب است به یکی از جمله‌های طلایی آقای همتی در پنجمین کنگره سراسری حزب کارگزاران سازندگی ایران اشاره کنیم. همتی گفت: «با رشد اقتصادی که تا الان تجربه کردیم ۴۵ درصد عقبیم و ثروت کشور ۴۵ درصد به خاطر تحریم عقب افتاده است. اگر با همان رشد دوره سازندگی و اصلاحات پیش برویم ۱۰ سال دیگر به امروزمان می‌رسیم که باید می‌بودیم؛ پس باید رشدهای ۸ یا ۱۰ درصدی داشته باشیم تا به یک دهه آینده تکانی بدهیم که البته با وجود ادامه تحریم امکان‌پذیر نیست.»